ภาคอีสานมีพืชพันธุ์ธัญญาหารอุดมสมบูรณ์ ราษฎรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำนา ทำสวน ทำไร่ อาหารการกินที่สำคัญต่อการดำรงชีวิตส่วนใหญ่จึงขึ้นอยู่กับผลผลิตของแต่ละอาชีพอาหารที่จัดว่ามีความสำคัญควบคู่กับความเป็นอยู่ของชาวอีสานตลอดมาคือ ข้าวและปลา จนมีคำพูดติดปากว่า “มาเยอมากินข้าวกินปลา” แสดงให้เห็นว่า อาหารการกินหลักของชาวอีสานคือข้าวกับปลา ข้าวที่คนไทยทั่วไปและคนในภาคอีสานบริโภคมีทั้งข้าวเหนียวและข้าวจ้าว ข้าวที่ใช้เวลาปลูกนานกว่าจะได้เก็บเกี่ยวเรียกว่า “ข้าวหนัก” ข้าที่ให้ผลเร็วใช้เวลาปลูก ไม่กินเวลานานนักก็สามารถเก็บเกี่ยวได้เรียกว่า “ข้าวเบา” มีคำกลอนวรรณกรรมอีสานพูดถึงข้าวที่มีความจำเป็นต่อชีวิตว่า
" ทุกข์บ่มีเสื้อผ้า ฝาเฮือนดีพอลี้อยู่
ทุกข์บ่มีข้าวอยู่ท้อง ซินอนลี้อยู่บ่เป็น "
หมายความว่า แม้จะทุกข์จนขนาดใด เสื้อผ้าไม่มีจะสวมใส่ ถ้าฝาบ้านดีก็อหลบซ่อนอยู่ได้ แต่ถ้าทุกข์ จนไม่มีข้าวจะกิน จะนอนหลบอยู่ไม่ได้ คนอีสานจึงขยันขันแข็งในการทำมาหากินเพราะกลัวความจน ไม่ให้ขาดแคลน ซึ่งต่างจากวรรณกรรมของภาคเหนือที่กล่าวว่า
" ตุ๊กบ่ได้กิ๋น บ่มีไผต๋ามไฟส่องต๊อง
ตุ๊กบ่ได้เอ้ได้ย่อง ชาวบ้านเปิ้นแคน "
หมายความว่า ทุกข์ไม่ได้กิน ไม่มีใครเอาไฟส่องท้องดู ทุกข์ไม่ได้แต่งตัวโก้ได้เก๋ชาวบ้านเขาดูแคลน
ประเภทของอาหารอีสาน
อาหารอีสานนอกจากมีข้าวและปลาแล้ว ยังมีอาหารประเภทซี้น (เนื้อ) สัตว์ ผัก ผลไม้ต่างๆ อีกมากมาย ธรรมเนียมการประกอบอาหารของคนอีสานนั้นมีความพิถีพิถันประณีต บรรจงมาก แบ่งออกเป็น 4 ประเภท ดังนี้
- อาหารคาว คือ ของกินพร้อมกับข้าว เพื่อเพิ่มรสชาติและคุณค่าทางอาหารกับข้าว ของชาวอีสานได้แก่ ปลา เนื้อสัตว์ ผักและผลไม้ กับข้าวของคนอีสานมีหลายประเภท ได้แก่
- ลาบ ก้อย ส่า แซ หรือ แซ่ ซุบ
- แกง อ่อม อ๋อ คั่ว อู๋
- หมก นึ่ง หลาม
- ปิ้ง ย่าง
- ดอง หมัก ตากแห้ง กวน
- ชูรสอาหาร ได้แก่ ป่นปลา (น้ำพริกปลา) แจ่ว (น้ำพริกต่างๆ) ส้มตำประเภทต่างๆ
- อาหารหวาน ขนมและอาหารว่าง มีมากมายหลายชนิด ส่วนใหญ่มีเครื่อง ประกอบ 5 อย่าง แป้งข้าวจ้าว แป้งข้าวเหนียว มะพร้าว น้ำอ้อย – น้ำตาล ไข่ ถั่ว งา ซึ่งพอจำแนกได้ ดังนี้คือ
- ประเภทต้ม ได้แก่ ต้มถั่วดำ กล้วยบวชชี บวชฟักทอง ข้าวเหนียวแดง ข้าวปาด ข้าวหลิ่ม (ข้าวตอกผสมน้ำอ้อยที่เคียวเป็นยางมะตูม)
- ประเภทนึ่ง ได้แก่ ขนมหมก (ขนมเทียน) ข้าวต้มมัด
- ประเภทปิ้ง คั่ว ได้แก่ กล้วยปิ้ง มันปิ้ง ข้าวเม่า ข้าวตอกแตก (ข้าวตอก
- ประเภทอาหารว่าง ได้แก่ ข้าวโป่ง ข้าวหลาม ข้าวปุ้น (ขนมจีน) ข้าวละส่อง (ลอดช่อง)
- ผักและผลไม้ ผักและผลไม้เป็นอาหารที่ได้จากพืชและผลผลิตจากพืช คนอีสานนิยมรับประทานผักกันมากถือเป็นส่วนประกอบของการกินกับอาหารคาวแทบทุกชนิด ส่วนประกอบที่กินได้ มีดังนี้
- ราก เช่น รากบัว ฯลฯ
- หัว เช่น เผือก มันชนิดต่างๆ กลอย หอม กระเทียม ขิงข่า ฯลฯ
- ใบ เช่น ผักติ้ว ผักเม็ก ผักกะโดน ฯลฯ
- ดอก เช่น ดอกแค กะหล่ำดอก ฯลฯ
- ผล เช่น ลิ้นฟ้า เพกา แตงอ่อน มะเขือ แตงโม หมากหูลิง หมากหวดค่า ฯลฯ
- อื่นๆ เช่น เห็ดต่างๆ เทา (สาหร่ายน้ำจืด) ไข่ผำ (ไข่น้ำ)
ภาพผักพื้นเมืองอีสาน
ภาพผลไม้พื้นเมืองอีสาน - เครื่องดื่ม เครื่องดื่มของคนอีสานมีหลายชนิด ส่วนมากจะทำจากส่วนต่างๆ ของพืช เช่น น้ำมะพร้าว น้ำตาลสด น้ำอ้อยสด เป็นต้น
วิธีการกินของคนอีสาน ธรรมเนียมของคนอีสานแต่โบราณ การบริโภคอาหารนั่งราบกับพื้นบนสาด (เสื่อ) กับข้าวใส่ขันโตกหรือพาข้าว (ถาด) ข้าวเหนียวนึ่งสุกและขันน้ำวางข้างๆ วิธีกินอาหารใช้มือเป็นพื้น อาหารที่มีน้ำพวกต้มหรือแกง ในอดีตจะใช้บ่วงที่ได้จากเปลือกหอย การใช้ช้อนหรือซ่อมมีภายหลังเมื่ออารยธรรมของยุโรปเผยแพร่เข้ามา
ที่มา http://online.benchama.ac.th/social/kanokporn/les6_01.html
